Czas naszych dzieci spędzony w wirtualnym świecie – co watro wiedzieć!

Świat mediów społecznościowych stał się w XXI wieku przestrzenią funkcjonowania dorastających osób. Rozwijająca się branża gier i nieograniczone możliwości jakie daje nam Internet działają jak system naczyń połączonych, które wzajemnie na siebie wpływają, inicjując coraz bardziej złożone i postępujące zmiany w różnych sferach życia graczy i użytkowników globalnej sieci. Nie ulega wątpliwości, że problem ten dotyczy w sposób szczególny dzieci i młodzieży.

W wielu dziedzinach życia czy gospodarki Internet staje się koniecznością. Nie byłby możliwy obecnie proces zdalnego nauczania czy pracy na odległość. Nie moglibyśmy komunikować się w tak prosty i nieograniczony sposób z naszymi najbliższymi nawet z najdalszych zakątków świata.

Obecnie w czasach kwarantanny, kiedy nie możemy zaproponować dziecku wielu alternatywnych sposobów spędzania czasu wolnego, minuty a częściej godziny spędzane przed komputerem czy smartfonem stają się codziennością i sposobem na nudę.

Żeby lepiej zrozumieć atrakcyjność gier komputerowych przedstawię 3 psychologiczne mechanizmy w nich wykorzystywane.

1. Pozytywne wzmocnienie – to najważniejszy mechanizm psychologiczny oparty na otrzymywaniu nagród, które gracz zdobywa, wykonując misje i zadania w grze. Za trud i wysiłek wkładany w granie może on uzyskiwać punkty lub bonusy. Nagrody umożliwiają mu także dostęp do nowych miejsc, tzw. lokacji oraz podnoszą możliwości postaci, którą gracz porusza się w wirtualnym świecie. Zdobywając kolejne przedmioty, takie jak: narzędzia, miecze, zbroje, a także zwierzęta hodowlane, postać staje się bardziej wartościowa oraz zyskuje szacunek wśród innych graczy. Niekiedy nagrody nie wpływają na poziom rozgrywki, a jedynie poprawiają aspekt wizualny gry.
2. Samodoskonalenie – to kolejny mechanizm psychologiczny, na którym opierają się gry komputerowe. Oddziałuje dwutorowo. Po pierwsze dotyczy umiejętności, których gracz nabywa w trakcie rozgrywki. Poświęcając coraz większą ilość czasu na działania w grze, poznaje on możliwości, jakie oferuje rozgrywka, co przekłada się na jego coraz lepsze funkcjonowanie w wirtualnym świecie. Po drugie równie dobrze może on uczyć się gry z wirtualnych poradników, rozmawiać z graczami, którzy mają dłuższy staż w grze, oglądać filmiki instruktażowe na YouTubie lub zadawać pytania na forach społecznościowych dotyczących gry. Mechanizm samodoskonalenia sprawia, że gracze mogą rozwijać i prowadzić postać w kierunku, który jest dla nich atrakcyjny i najbardziej pożądany.

Samodoskonalenie w grach dotyczy takich obszarów jak:

            ● rozwój umiejętności posiadanych przez postać – najczęściej poprzez podnoszenie

             poziomu skilli – czyli specjalnych umiejętności fizycznych lub magicznych, jakie

             oferuje dana klasa postaci – przydatnych w walce z przeciwnikami;

● zdobywanie wyposażenia – kolekcjonowanie broni, pancerzy, kostiumów, hełmów, tarcz i innych niezbędnych do walki narzędzi, którymi może posługiwać się postać;

● osiąganie kolejnych poziomów – zdobywanie tzw. leveli, czyli poziomów rozwoju postaci – im wyższy level osiągnęła dana postać, tym większe posiada możliwości.

● obecność magicznych zwierząt – w wielu grach postać może zyskać magicznych współtowarzyszy rozgrywki – które swoją obecnością wpływają na wzrost umiejętności postaci w różnych obszarach;

● item shop – sklep, w którym administrator danej gry lub serwera oferuje specjalne magiczne przedmioty niedostępne w grze, mające silny wpływ na kompetencje postaci.

3. Afiliacja – to trzeci z mechanizmów psychologicznych wyzyskiwanych w grach

komputerowych. Wykorzystuje on naturalną potrzebę psychiczną wyrażającą się

w poszukiwaniu kontaktu z innymi ludźmi i możliwości współdziałania w grupie.

W grach komputerowych możemy poznawać nowych graczy i nawiązywać z nimi relacje. Dzięki temu stają się one bardziej atrakcyjne oraz stwarzają większe możliwości rozgrywki i rywalizacji.

Płaszczyzny afiliacji w grach komputerowych:

● czat – podstawowa przestrzeń komunikacji z innymi graczami w formie pisanej;

● komunikacja głosowa – interakcja z innymi graczami z użyciem mikrofonu

i słuchawek w trakcie rozgrywki;

● forum internetowe – forma interakcji pisanej najczęściej służąca przekazywaniu

informacji dotyczących specyficznych wydarzeń, aktualności, a także poradników i zasad, które obowiązują graczy w trakcie rozgrywki;

● związki i przyjaźnie – możliwość zawierania związków pomiędzy graczami

oferują zwłaszcza gry wieloosobowe;

● gildie i klany – to ustrukturalizowane formy zrzeszania się i nawiązywania

współpracy pomiędzy graczami, którzy realizują wspólne cele określone; są to popularne rozwiązania stosowane w grach wieloosobowych rozgrywanych przez Internet;

● teamy – drużyny, najczęściej składające się z pięciu osób, które wchodzą

ze sobą w interakcję mającą na celu opracowanie wspólnej taktyki i rywalizację

z innymi drużynami.

Jak zatem korzystać z dobrodziejstw jakie nam oferuje Internet i świat mediów społecznościach w sposób bezpieczny i z zachowaniem umiaru? Jakie działania powinni podjąć rodzice by ich dzieci nie spędzały nadmierną ilość czasu w wirtualnym świecie?

Bardzo ważna jest świadomość i zrozumienie działań mechanizmów uzależnienia od gier komputerowych i Internetu.

Środowisko rodzinne dziecka jest najważniejszym miejscem, w którym powinno ono zdobyć rzetelną wiedzę na temat zagrożeń płynących ze świata gier i Internetu. Niestety wielu rodzicom użytkowanie komputera przez dziecko wydaje się bezpieczniejszą formą spędzania wolnego czasu niż zabawy na podwórku czy spotkania ze znajomymi.

Uzależnienie to nabyta silna, niepohamowana chęć korzystania z gier komputerowych, która trwa pomimo występowania licznych szkód i konsekwencji na wielu płaszczyznach życia osoby grającej. Osoba najczęściej nie zauważa tych szkód, ponieważ proces uzależnienia opiera się na trzech podstawowych mechanizmach:

● mechanizmie iluzji i zaprzeczeń – to utrwalająca się tendencja do oszukiwania samego siebie i bliskich, związana m.in. z ukrywaniem prawdziwych powodów grania oraz wymyślaniem nowych usprawiedliwień w celu wyjaśnienia obecnego sposobu funkcjonowania;

● mechanizmie nałogowego regulowania emocji i uczuć – to tendencja do ustawicznego poprawiania sobie nastroju i sztucznego zmieniania stanów emocjonalnych przy użyciu gier i Internetu w celu niedopuszczenia do wystąpienia obniżonego nastroju i trudnych emocji. Jest to taki sposób na poprawę humoru;

● mechanizmie rozproszenia i rozdwojenia „ja” – pogłębiający się proces uzależnienia doprowadza do podziału osobowości osoby grającej na rzeczywistą i wirtualną. Wirtualna tożsamość opiera się najczęściej na utożsamieniu się grającego z postacią reprezentującą go w grze, która jest lepsza i bardziej atrakcyjna niż on sam.

Obowiązkiem rodziców powinno być sprawdzanie treści i zawartości gier. Odpowiedzialni rodzice działają jak zabezpieczający „filtr”, który nie dopuszcza do tego, aby dziecko miało kontakt z niepożądanymi treściami w Internecie.

W dokonywaniu prawidłowej selekcji gier komputerowych pod względem ich przekazu i zawartych w nich treści przydatny jest Ogólnoeuropejski System Klasyfikacji Gier – PEGI System PEGI to zestaw pomocnych znaków, które znajdują się na opakowaniu każdej gry komputerowej. Celem jest ochrona odbiorców przed treściami nieodpowiednimi dla ich kategorii wiekowej.

Warto pamiętać, że jeżeli nie znamy jakieś gry, można poszukać informacji na jego temat w internecie – np. na YouTubie, gdzie znajduje się dużo gameplay’ów.

          Ważnym zadaniem dla rodziców jest wprowadzanie zasad dotyczących korzystania z gier w środowisku domowym. Wspólne ustalenie zasad może posłużyć pogłębieniu relacji z dzieckiem oraz wdrożeniu ważnych nawyków związanych z korzystaniem z komputera czy smatrfonu. W zależności od potrzeb i wieku dziecka zasady można modyfikować.

Normy mogą zostać spisane i wywieszone w widocznym miejscu w domu, co znacząco ułatwi ich przestrzeganie i egzekwowanie.

           Wprowadzanie norm w środowisku domowym warto przeprowadzić kreatywnie – zgodnie z poniższymi wskazówkami:

1. Udaj się wraz z dzieckiem do sklepu papierniczego i zakup duży arkusz papieru.

2. Po powrocie do domu rozłóż arkusz na stole i zaproponuj wspólne ustalenie zasad

    dotyczących korzystania z gier.

3. Wyjaśnij dziecku, że pewne gry zawierają treści, które są nieadekwatne do jego

    wieku oraz mogą stanowić dla niego zagrożenie.

4. Razem z pozostałymi członkami rodziny umów się, że każdy zaproponuje 2–3 zasady,

    które zostaną omówione i przegłosowane.

5. Wręcz każdemu członkowi rodziny po kartce papieru i zaproponuj, aby w ciągu

    10 minut wymyślił i przedstawił pozostałym osobom zasady dotyczące korzystania

    z gier.

6. Omówcie wspólnie każdą z zaproponowanych zasad i wypracujcie kompromis.

7. Odrysuj dłonie członków rodziny na zakupionym arkuszu papieru i wpisz w kontury

    wspólnie wypracowane zasady. Arkusz warto zatytułować i opatrzyć kolorowym

     zdjęciem, rysunkiem lub fotografią.

8. Powieś arkusz w widocznym miejscu, najlepiej obok komputera lub konsoli do gier.

Przy konstruowaniu zasad trzeba uwzględnić:

- najpierw obowiązki, później przyjemności,

- pozwolenie na granie wyłącznie w gry odpowiednie do wieku,

- angażowanie się dorosłych w świat gier i kreowanie konstruktywnych postaw wobec

  wirtualnych wydarzeń, takich jak wygrywanie czy przegrywanie (np. urządzamy rodzinne  

   rozgrywki turniejowe),

- maksymalny jednorazowy czas rozgrywki w świecie wirtualnym (powinien on wynosić

  1 godzinę)

- niedziela jest dniem wolnym od komputera i gier.

- istnieje możliwość wprowadzenia zmian w rodzinnym kontrakcie.

Drogi rodzicu pamiętaj o wspieraniu dziecka w rozwoju adekwatnie do jego wieku i możliwości. Jeśli będziesz to robił zgodnie z jego potrzebami oraz posiadaną wiedzą, intuicją i miłością zainteresowanie twojego dziecka światem wirtualnym będzie właściwe i nie powinno stanowić zagrożenia dla jego rozwoju społeczno – emocjonalnego. 

       Powyższy materiał opracowałam w oparciu o publikację Marcina Millera pt.” Bezpieczne funkcjonowanie w mediach społecznościowych ze szczególnym uwzględnieniem zagrożenia sieciowymi grami komputerowymi”, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2019

Aldona Franelak – Kubonik

Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Wieluniu